Fala milimetrowa

MECHANIZMY FIZJOLOGICZNE LEŻĄCE U PODSTAW TERAPII FALAMI MILIMETROWYMI

 

MARVIN C. ZISKIN^*

Center for Biomedical Physics

Temple University School of Medicine Philadelphia, PA 19140

U.S.A.

Streszczenie. Terapia przy zastosowaniu fal milimetrowych (FM) polega na wykorzystaniu fal elektromagnetycznych o niskiej intensywności w leczeniu wielu różnych chorób, w tym chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy, zapalenia skóry, zaburzeń żołądkowo-jelitowych, gojenia się ran, łagodzenia bólu i zmniejszania toksycznego wpływu chemioterapii u pacjentów chorych na raka. FM to mikrofale niejonizujące i są stosowane na zlokalizowanym obszarze skóry przy dostatecznie niskim natężeniu, w ten sposób nie występuje odczuwalne ogrzewanie. Trzy najczęściej używane częstotliwości to 42,2, 53,6 i 61,2 GHz. Oprócz wykazanej skuteczności, jest to nieinwazyjna, bezbolesna, stosunkowo niedroga metoda z niezwykle rzadkimi i niewielkimi działaniami niepożądanymi. Chociaż terapia FM była i nadal jest szeroko stosowana w byłym Związku Radzieckim z bardzo imponującymi sukcesami, jest praktycznie nieznana dla zachodnich lekarzy. Powody braku akceptacji w krajach zachodnich obejmują: (1) brak dobrze opisanych raportów w recenzowanych czasopismach naukowych, (2) brak dobrze kontrolowanych, podwójnie zaślepionych badań klinicznych oraz (3) brak jakichkolwiek znanych i akceptowanych mechanizmów wyjaśniających, w jaki sposób zlokalizowana ekspozycja FM na skórze może być terapeutyczna w dużej liczbie odległych lub uogólnionych patologii. W związku z tym Centrum Fizyki Biomedycznej w Temple University Medical School zostało założone w 1992 roku w celu zbadania wszystkich aspektów terapii FM: jej ważności, skuteczności, a przede wszystkim mechanizmów leżących u podstaw jej skuteczności. Łańcuch zdarzeń zainicjowany przez ekspozycję FM na skórę nadal nie jest w pełni zrozumiały. Istnieją jednak wystarczające dowody wskazujące na kaskadę reakcji fizjologicznych, które mogą dać odpowiedź terapeutyczną

* Korespondencję należy kierować: Marvin C. Ziskin, M.D., Center for Biomedical Physics, Temple University School of Medicine, Filadelfia, PA 19140, U.S.A. e-mail: ziskin@temple.edu

Fala milimetrowa

Przenikanie cząsteczek FM do skóry jest mniejsze niż jeden milimetr, a zatem początkowe oddziaływanie musi wystąpić w skórze. Wolne zakończenia nerwowe, które przenikają do naskórka, są stymulowane bezpośrednio lub pośrednio przez FM. Unerwienia odsłoniętej powierzchni skóry całkowicie blokują efekt. Stymulacja pośrednia może wynikać z pobudzenia immunokompetentnych komórek skórnych, takich jak komórki Langerhansa i keratynocyty, które można indukować w celu uwolnienia różnych cytokin zdolnych do modyfikowania błon neuronalnych. Sygnał FM jest przekazywany do rdzenia kręgowego, a następnie do różnych obszarów mózgu, gdzie uwalniają się komórki neurosekrecyjne, z których najważniejszymi są endogenne opioidy. Nalokson, inhibitor opioidów, znacznie zmniejsza efekt. Opioidy są dobrze znanymi mediatorami chemicznymi, które mogą zmniejszać ból i modyfikować układ odpornościowy i najprawdopodobniej są odpowiedzialne za większość terapeutycznych korzyści terapii FM.

Słowa kluczowe: fale milimetrowe, terapia, ogrzewanie skóry, stymulacja nerwów, keratynocyty, nadpobudliwość typu opóźnionego, czerniak, łagodzenie bólu

1. Wstęp

Terapia falami milimetrowymi (FM) polega na stosowaniu fal milimetrowych elektromagnetycznych o niskiej intensywności w alternatywnym leczeniu różnych chorób. FM, forma mikrofal, niejonizujących jest podawana na zlokalizowaną powierzchnię skóry przy dostatecznie niskim natężeniu, aby nie występowało odczuwalne ogrzewanie. Trzy najczęściej używane częstotliwości to 42,2, 53,6 i 61,2 GHz. Zdumiewająco wysoki odsetek skuteczności odnotowano w leczeniu chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy, zapalenia skóry, zaburzeń żołądkowo-jelitowych, gojenia się ran, łagodzenia bólu oraz redukcji toksycznych efektów ubocznych chemioterapii i radioterapii u pacjentów z nowotworami. Chociaż terapia FM była i nadal jest szeroko stosowana w byłym Związku Radzieckim, jest praktycznie nieznana dla zachodnich lekarzy. Oprócz wykazanej skuteczności, jest to nieinwazyjna, bezbolesna, stosunkowo niedroga metoda z niezwykle rzadkimi i niewielkimi działaniami niepożądanymi.

Typowy schemat leczenia FM składa się z codziennych aplikacji od 15 do 30 minut przez 5 do 15 dni. Urządzenie FM jest zwykle instrumentem „wielkości książki”, który znajduje się w bliskim kontakcie z powierzchnią skóry. Miejsce aplikacji różni się w zależności od leczonej choroby. Rany powierzchniowe i choroby skóry są zwykle leczone w miejscu uszkodzenia. W leczeniu zapalenia stawów miejsce podania znajduje się na dotkniętym stawie. W leczeniu chorób wewnętrznych zalecanym miejscem stosowania może być dowolny z wielu punktów anatomicznych lub punktów akupunktury. Powszechną stroną do aplikacji jest dolny koniec mostka, jak pokazano na rysunku 1.

Fala milimetrowa

Pomimo dużej liczby leczonych pacjentów i bardzo wysokiego wskaźnika skuteczności przypisywanego terapii FM przez szpitale i kliniki w byłym Związku Radzieckim, w recenzowanych czasopismach naukowych znalazło się zaledwie kilka publikacji o wystarczających szczegółach, aby zadowolić zachodnich lekarzy i naukowców. Z powodu tego braku szczegółów i pomiaru ilościowego, interpretacja i ocena wyników jest trudna i niewiarygodna. Dlatego konieczne jest niezależne przetestowanie zasadności twierdzeń radzieckich, zanim terapia FM stanie się akceptowaną alternatywną metodą w zastosowaniach klinicznych w Stanach Zjednoczonych. Centrum Fizyki Biomedycznej w Temple University Medical School w Filadelfii zostało założone w celu zbadania naukowych podstaw terapii FM, określenia jej mechanizmu (mechanizmów) działania oraz ilościowej oceny jego wpływu na niektóre wybrane choroby.

Nasze podejście do rozumienia terapii FM było szerokie, w tym badanie fundamentalnych oddziaływań FM z tkankami, badanie lokalnych i systemowych skutków biologicznych ekspozycji FM oraz przeprowadzanie prób klinicznych terapii FM w wybranych chorobach.

Doskonały przegląd badań i biologicznych skutków fal milimetrowych napisał Pakhomov i jego współpracownicy (1998). Inne recenzje i raporty pochodzą z naszego laboratorium (Rojavin i Ziskin, 1998). Zgłoszono trzy rodzaje efektów wynikających z terapii falami milimetrowymi: 1) działanie przeciwzapalne i stymulujące regenerację, 2) stymulacja układu immunologicznego oraz 3) działanie uspokajające i przeciwbólowe. Poniżej znajduje się przegląd niektórych interesujących wyników naszych przedsięwzięć.

 

 

 

2. Podstawowe interakcje fizyczne FM ze skórą

Fale milimetrowe są szybko wchłaniane przez skórę. Głębokość penetracji to tylko kilka dziesiątych części milimetra. W związku z tym każda reakcja biologiczna na napromieniowanie FM musi zostać zainicjowana na skórze. Zrozumienie mechanizmów, w jaki FM może mieć działanie terapeutyczne, zaczyna się od poznania, w jaki sposób oddziałuje ono ze skórą i jej strukturami.

Wysoka absorpcja FM na skórze wynika głównie z interakcji FM z wodą (Alekseev i Ziskin, 2001b). Spośród składników tkanek i skóry, woda ma największy współczynnik absorpcji i stanowi 70-80% tkanki i skóry.

Zastosowane pole elektromagnetyczne FM indukuje ruch obrotowy cząsteczek wody z powodu częściowej orientacji jej stałych dipoli. Woda hydratacyjna związana z białkami i innymi cząsteczkami organicznymi wykazuje niewielką absorpcję w zakresie częstotliwości FM z powodu silnego ograniczenia jej ruchu. Zatem ilość wody przyczyniająca się do absorpcji FM w tkankach jest równa całkowitej zawartości wody minus frakcja wody „związanej” lub wody o ograniczonym ruchu.

Ponieważ struktura i zawartość wolnej wody w każdej warstwie skóry  różni się, wewnętrzne odbicia między warstwami skóry mogą zmienić całkowite odbicie od skóry. Absorpcja FM w niektórych warstwach może wzrosnąć z powodu wielokrotnych odbić w tych warstwach (Alekseev i Ziskin, 1999c). W takim przypadku odbicie lub absorpcja może wykazywać znaczącą zależność od częstotliwości.

3. Struktura skóry

Fizyczne właściwości skóry w dużym stopniu wpływa na ilość i rozkład wchłoniętych FM. Grubość ludzkiego naskórka i skóry właściwej zmienia się odpowiednio w zakresie 40-150 1.t.m. i 1,13-2,8 mm. Warstwa rogowa ma niewielką zawartość wody (15-40%), a całkowite stężenie wody w pozostałej części naskórka i skóry właściwej wynosi 70-80%. Zatem, energia FM wnika dość łatwo w warstwę rogową naskórka, ale jest szybko wchłaniana w głębszym nabłonku i skórze właściwej. Warstwa rogowa, szczególnie w skórze dłoni, ze względu na niską zawartość wody może poprawić warunki sprzęgania z anteną klinicznego aplikatora FM, zwiększając w ten sposób odkładanie energii w skórze.

 

4. Ogrzewanie skóry z zastosowaniem FM

Napromieniowanie falami milimetrowymi wykazuje kilka cech fizycznych – jednym z nich jest to, że ogrzewanie jest ważnym mechanizmem dla bioefektów; również większość energii jest pochłaniana w ciągu kilku dziesiątych części milimetra. Również długości fal i tkanki są kompatybilne ze strukturami biologicznymi. Ostatecznie, napromieniowanie jest często stosowane w obszarze bliskim pola.

 

Ekspozycja ludzkiej skóry na FM o gęstości mocy padającej (IPD) 10 FM / cm², często używana w terapii FM i eksperymentach laboratoryjnych, może prowadzić do lokalnego ogrzania skóry. Gwałtowny wzrost temperatury podczas napromieniania, nawet jeśli występuje tylko niewielki całkowity przyrost, może powodować pewne skutki biologiczne [Alekseev et al., 1997]. Dlatego określenie szybkości nagrzewania i rozkładu wzrostu temperatury w skórze podczas ekspozycji na różne źródła ciepła odgrywa ważną rolę w ocenie mechanizmów termicznych działania fali mm oraz w ocenie dozymetrii skóry (Alekseev i Ziskin, 2003).

5. Dozymetria

Absorpcja promieniowania mikrofalowego EMF w tkance biologicznej charakteryzuje się współczynnikiem absorpcji swoistej (SAR) (Durney i wsp., 1986):

 

gdzie σ jest przewodnictwem tkanki, E jest wewnętrznym polem elektrycznym, a ρ gęstością masy. W przypadkach, gdy eksperymentalne oznaczenie E jest skomplikowane, SAR można uzyskać mierząc początkowy wzrost temperatury dT / dt/_{t = 0} w następujący sposób (IEEE, 1992):

 

gdzie C jest ciepłem właściwym tkanki. SAR w tkankach można również określić na podstawie pomiarów gęstości mocy padającej (IPD) w następujący sposób (Gandhi i Riazi, 1986).

 

Zastosowanie kamery na podczerwień zapewnia doskonały sposób określania dawki fal milimetrowych. Ponieważ promieniowanie znajduje się w pobliżu pola, powstający układ grzania jest bardzo nierównomierny. Wartości SAR w obszarach gorących punktów mogą przekraczać tysiąc watów na kilogram przy padającej gęstości mocy 10 FM /cm² (Alekseev i Ziskin, 1999a).

Mechanizm, dzięki któremu fale milimetrowe są zdolne do wywoływania ogólnoustrojowych efektów w całym organizmie w wyniku lokalnych ekspozycji, gdzie penetracja jest bardzo płytka, nie jest dobrze znany. Wydaje się jednak, że zaangażowane są w to dwa główne mechanizmy: 1) stymulacja układu nerwowego i 2) stymulacja układu odpornościowego. W obu przypadkach początkowe oddziaływanie z falami milimetrowymi zachodzi w skórze. Wolne zakończenia nerwowe rozciągające się w naskórku można bezpośrednio stymulować. Również komórki immunokompetentne, takie jak komórki Langerhansa i keratynocyty w skórze naskórka, można także stymulować bezpośrednio. Neurony w skórze są zatem stymulowane bezpośrednio lub pośrednio poprzez uwalnianie cytokin ze stymulowanych komórek skóry. Otrzymany „sygnał fali milimetrowej” jest przekazywany poprzez nerw skórny przez zwoje nerwu grzbietowego do rdzenia kręgowego. Przy pierwszej synapsie w rdzeniu kręgowym dochodzi do uwolnienia endogennych opioidów. Uwalnianie endogennych opioidów ma miejsce co najmniej w dwóch innych miejscach w mózgu. Uwalnianie endogennych opioidów do krwiobiegu powoduje rozprzestrzenianie się tych substancji chemicznych w całym ciele i na pewno wystarcza do wyjaśnienia, dlaczego ulżenie w bólu może wynikać z ekspozycji na fale milimetrowe. Zaangażowanie endogennych opioidów w FMT jest potwierdzone faktem, że korzystny wpływ FMT jest całkowicie zniesiony po podaniu Naloksonu, ogólnego inhibitora opioidów. Wiadomo również, że opioidy wywierają szeroki wpływ na różne układy organizmu, w tym na układ odpornościowy.

 Fala milimetrowa

6. Bezpośrednia stymulacja neuronów przez FM

Laboratoryjną demonstrację stymulacji fal milimetrowych neuronów zaobserwowano w doświadczeniach z wykorzystaniem ślimaków stawowych (Alekseev, et al, 2000). Specjalne zwoje nerwowe w okolicy szyi tych mięczaków są dobrze znane biologicznie. Działają jak neurony stymulacyjne dla całego organizmu. Przenoszenie ciepła neuronów można wykrywać za pomocą mikroelektrod i rejestrować (Alekseev i Ziskin, 1999b). Wyświetlane ślady pokazują wzór regularnego wyzwalania. Jednak wraz ze wzrostem intensywności FM, częstotliwość szybkości przenoszenia ciepła zmniejsza się. Zmniejszenie zależy od poziomu SAR. Przy dostatecznie wysokich wartościach współczynnika SAR następuje całkowite zatrzymanie przenoszenia ciepła do momentu zatrzymania ekspozycji FM. Przy umiarkowanych poziomach SAR występuje początkowe spowolnienie szybkości przenoszenia ciepła, a następnie późniejszy kompensacyjny wzrost szybkości. Można to wyjaśnić na zasadzie termicznej, ponieważ w grę wchodzą dwa przeciwstawne mechanizmy wrażliwości na ciepło. Najszybszym mechanizmem jest stymulacja termiczna pompy sodowej, która zwiększa potencjał błony i powoduje spowolnienie przenoszenia ciepła neuronów. Wolniejszym mechanizmem jest termicznie zwiększona przepuszczalność błony neuronowej, która umożliwia transfer jonów, co zmniejsza potencjał membrany i ostatecznie powoduje wzrost zasięgu przenoszenia ciepła.

Stwierdzono, że istotnym czynnikiem jest tempo wzrostu temperatury, mimo że absolutny wzrost temperatury nie jest wysoki. A próg przenoszenia ciepła tych neuronów wynosi 0,0025 °C na sekundę. Jest to podobne do tego, co można znaleźć w literaturze dotyczącej ludzkich receptorów ciepła i ludzkich receptorów wrażliwości na zimno. Podsumowując, napromieniowanie falami milimetrowych powoduje dwufazową zmianę w zakresie przenoszenia ciepła neuronów. Tempo wzrostu temperatury odgrywa ważną rolę w rozwoju odpowiedzi nerwowej. Dlatego napromienianie falami milimetrowymi, jakie stosuje się w terapii, może aktywować termoreceptory i inne termoczułe zakończenia nerwowe w górnych warstwach skóry.

7. Wpływ na Keratynocyty

Rozległe badania histologiczne i histochemiczne skóry ujawniają, że fale milimetrowe na poziomie terapeutycznym nie powodują uszkodzeń skóry [Szabo i wsp., 2003]. Jednak przy wyższych intensywnościach można zaobserwować, że indukowana jest apoptoza w keratynocytach, gdy temperatura przekracza 43 °C. Co istotne, apoptoza nie ujawnia się aż do 24 godzin po ekspozycji. Dlatego badania poszukujące niewielkich efektów powinny obejmować badania trwające 24 godziny po ekspozycji (Szabo, et al, 2001). Wpływ fal milimetrowych na poziomy terapeutyczne w hodowlach komórkowych ludzkich keratynocytów jest w większości ujemny. Jednak w jednym badaniu odkryliśmy zwiększone uwalnianie cytokiny IL-10.

 

8. Nadwrażliwość typu opóźnionego

Okazało się, że fale milimetrowe powodują szereg zmian wpływających na układ odpornościowy. Szczególnie interesująca jest nadwrażliwość typu opóźnionego (DTH). DTH jest zależną od pamięci odpowiedzią immunologiczną. Mediowana jest komórkami T. Typowymi przykładami jest trujący bluszcz i zapalenie skóry wywołane trującym dębem. W grę wchodzi dwuetapowy proces. Pierwszym z nich to uczulenie, w którym miejscowe stosowanie alergenu wywołuje pamięć immunologiczną na alergen, ale reakcja jest niewielka lub zerowa. Drugi etap to etap prowokacji, w którym ekspozycja na ten sam alergen, nawet w bardzo małych dawkach, w późniejszym czasie wywołuje znaczącą reakcję zapalną skóry.

Nasze badanie (Logani i Ziskin, 1999) wykonane było z udziałem uczulającego działania dinitrochlorobenzenu (DNCB) na prawym uchu myszy w piątym, szóstym i siódmym dniu po ekspozycji na FM przez 30 minut na grzbiecie. W dniu 7 na lewym uchu umieszczono niewielką ilość DNCB. Doprowadziło to do uogólnionej odpowiedzi immunologicznej u myszy. Pomiar efektu osiągnięto mierząc grubość ucha, ponieważ ucho stanowi dogodne miejsce do pomiaru ogólnego obrzęku tkankowego będącego skutkiem reakcji immunologicznej. U bezwłosych myszy, które mają nieco zaburzony układ odpornościowy, widzimy znaczny wzrost grubości ucha, który wydaje się być zależny od dawki i większy niż w kontrolach pozorowanych. Jednakże, gdy badano immunokompetentne myszy, takie jak Balb/C, nie stwierdzono znaczącej odpowiedzi na FM. Gdy mysz BALB/C była wcześniej poddana działaniu środka chemioterapeutycznym, takim jak cyklofosfamid (CPA), zaobserwowano działanie terapeutyczne fal milimetrowych. Jest to zgodne z raportami z Rosji, że terapia falami milimetrowymi nie ma wpływu na normalne warunki funkcjonowania, ale będzie miała pozytywny wpływ na zmienione stany organizmu. Podsumowując, fale milimetrowe wzmacniają reakcję DTH u bezwłosych zmutowanych myszy. Efekty działania fal milimetrowych nie wywołują reakcji DTH u myszy BALB/C. Jednak fala milimetrowa wzmacnia reakcję DTH u myszy BALB/C traktowanych uprzednio cyklofosfamidem (CPA). Odkrycia te potwierdzają hipotezę, że fale milimetrowe normalizują zaburzone funkcje immunologiczne

9. Wpływ na czerniaka podskórnego

Eksperymentalnym modelem, który okazał się całkiem przydatny w naszym doświadczeniu, był wpływ fal milimetrowych na podskórny wzrost czerniaka B16 u myszy (Radzievsky, i in., 2004). Czerniak B16 jest szybko rosnącym guzem u myszy, który naśladuje złośliwy czerniak skóry u ludzi. Ze względu na czarny kolor, czerniak jest łatwo widoczny w ciągu 24-48 godzin po podskórnym wstrzyknięciu komórek czerniaka B16. Zatem wzrost guza można łatwo monitorować. Przy braku działania fal milimetrowymi, czerniak stale rośnie. Jednak byliśmy w stanie wykazać, że fala milimetrowa znacznie zmniejszyła tempo wzrostu tych guzów. Ponadto, w badaniach prowokacji nowotworów byliśmy w stanie wykazać, że coś jest uwalniane z guza, który został potraktowany falami milimetrowymi, co powoduje znaczne zahamowanie inokulacji nowotworowych w innych częściach ciała. Dalsze badania wykazały, że stężenia TNF alfa w guzach litych u myszy poddanych działaniu FM znacznie wzrosły w porównaniu z pozorowanymi kontrolami. Ma to potencjalną korzyść kliniczną w leczeniu czerniaków skóry i w supresji ich przerzutów (Szabo i in., 2004).

10. Tłumienie bólu

W naszym laboratorium przeprowadzono wiele badań wykazujących zdolność fal milimetrowych do tłumienia różnych rodzajów bólu, w tym ostrego, przewlekłego nieneuropatycznego i przewlekłego bólu neuropatycznego (Radzievsky, et al, 1999, 2000, and 2001). Najlepszym eksperymentalnym modelem ostrego bólu jest test gorącej wody, który jest najlepszy dla przewlekłego bólu nieneuropatycznego, natomiat Test odpędzania ogona w zimnej wodzie jest najlepszy dla przewlekłego bólu neuropatycznego, przewlekłe uciskowe uszkodzenie nerwu kulszowego. Napromieniowanie 61.22 GHz FM przy 15 FM /cm² zastosowano do obszaru nosa myszy, aby określić działanie hipoalgezujące fal milimetrowych. Fale milimetrowe znacznie wydłużyły czas działania gorącej wody na myszy. Stwierdzono, że nalokson, ogólny inhibitor opioidów, był skuteczny i całkowicie blokował wpływ fal milimetrowych na zmniejszenie ostrego bólu. Badania te potwierdziły koncepcję, że w działaniu fal milimetrowych pośredniczyły endogenne opioidy.  Jest to podobne do innych form miejscowej stymulacji, takich jak akupunktura. Podwójnie ślepe prospektywne badanie z udziałem ochotników, ludzi wykazało, że ekspozycja na FM była w stanie tłumić uczucie bólu, gdy ręce badanych zostały umieszczone w wodzie z lodem (Radzievsky, i in., 1999).

Referencje

Alekseev, S.I. and Ziskin, M.C., 1999, Effects of Millimeter Waves on Ionic Currents of Lymnaea Neurons, Bioelectromagnetics, 20: 24-33.

Alekseev, S.I. and Ziskin, M.C., 1999, Millimeter waves and neuronal membranes: Bioeffects and Mechanisms, in: Infrared lasers and millimeter waves: the links between microwaves and laser optics, E.R. Adair, ed., United States Air Force Res. Lab. pp. 57-75.

Alekseev, S.I. and Ziskin, M.C., 1999, Reflection and Absorption of Millimeter Waves by Thin Absorbing Films, Bioelectromagnetics, 20: 1-8.

Alekseev, S.I. and Ziskin, M.C., 2001, Distortion of Millimeter Wave Absorption in Biological Media Due to Presence of Thermocouples and Other Objects. IEEE Trans. in Biomedical Engineering, 48: 1013-1019.

Alekseev, S.I. and Ziskin, M.C., 2001, Millimeter wave Power Density in Aqueous Biological Samples, Bioelectromagnetics, 22: 288-291.

Alekseev, S.I. and Ziskin, M.C., 2003, Local Heating of Human Skin by Millimeter Waves: A Kinetics Study, Bioelectromagnetics, 24: 571-581.

Alekseev, S.I., Ziskin, M.C., and Kochetkova, N.V., 2000, Effects of Millimeter Wavelength ElectroMagnetic Radiation on Neurons: Electrophysiological Study, Critical Reviews in Biomedical Engineering, pp 52-59.

Durney, C.H., Massoudi, H., Iskander, M.F., 1986, in: Radiofrequency Radiation Dosimetry

Handbook, Electrical Eng Depart, University Utah, Salt Lake City, Fourth Edition.

Gandhi, 0.P., Riazi, A., 1986, Absorption of millimeter waves by human beings and its biological

implications, IEEE Trans Microwave Theory Tech., 34: 228-235.

Logani, M.K., Yi, L., and Ziskin, M.C., 1999, Millimeter Waves Enhance Delayed-Type Hypersensitivity in Mouse Skin. Electro- and Magnetobiology, 18: 165-176.

Pakhomov, A.G., Akyel, Y., Pakhomova, 0.N., Stuck, B.E., and Murphy, M.R., 1998, Current State and Implications of Research on Biological Effects of Millimeter Waves: A Review of the Literature. Bioelectromagnetics, 19: 393-413.

 

MECHANISMS OF MILLIMETER WAVE THERAPY                          251

Radzievsky, A.A., Gordiienko, 0.V., Szabo, I., Alekseev, S.I., and Ziskin, M.C., 2004, Millimeter Wave-Induced Suppression of B 1 6F10 Melanoma Growth in Mice: Involvement of Endogenous Opioids, Bioelectromagnetics, 25: 466-473.

Radzievsky, A.A., Rojavin, M.A., Cowan, A., Alekseev, S.I., Radzievsky, A.A. Jr., and Ziskin, M.C., 2001, Peripheral Neural System Involvement in Hypoalgesic Effect of Electromagnetic Millimeter Waves, Life Sciences, 68: 1143-1151.

Radzievsky, A.A., Rojavin, M.A., Cowan, A., Ziskin, M.C., 1999, Suppression of Pain Sensation Caused by Millimeter Waves: A Double Blinded Prospective Human Volunteer Study. Anesthsia & Analgesia, 88: 836-840.

Radzievsky, A.A., Rojavin, M.A., Cowan, A., Alekseev, S.I. and Ziskin, M.C., 2000, Hypoalgesic Effect of Millimeter Waves in Mice: Dependence on the Site of Exposure, Life Sciences, 66: 2101-2111.

Rojavin, M.A., Radzievsky, A.A., Cowan, A. and Ziskin, M.C., 2000, Pain Relief Caused by Millimeter Waves in Mice: Results of Cold Water Tail Flick Tests, Int. J Radiat. Biol., 76: 575-579.

Rojavin, M.A. and Ziskin, M.C., 1998, Medical application of millimeter waves, Q. J. Med., 91: 57-66.

Szabo, I., Alekseev, S.I., Acs, G., Radzievsky, A.A., Logani, L.K., Makar, V.R., Gordiienko, O.R. and Ziskin, M.C., 2004, Destruction of Cutaneous Melanoma with Millimeter Wave Hyperthermia in Mice, IEEE Trans on Plasma Science, 32: 1653-1660.

Szabo, I., Maning, M.R., Radzievsky, A.A., Wetzel, M.A., Rogers, T.J. and Ziskin, M.C., 2003, Low Power Millimeter Wave Irradiation Exerts No Harmful Effect on Human Keratinocytes In Vitro, Bioelectromagnetics, 24: 165-173.

Szabo, I., Rojavin, M.A., Rogers, T.J. and Ziskin, M.C. 2001, Reactions of Keratinocytes to InVitro Millimeter Wave Exposure, Bioelectromagnetics, 22: 358-364.

1.Fala milimetrowa FM-18